autorka: Kasia Deptuła

Regularne badania krwi są bardzo istotne, ponieważ pozwalają ocenić ogólny stan zdrowia dorosłych pacjentów. Dodatkowo pomagają wykryć na wczesnym etapie wiele chorób, wykorzystuje się je również do monitorowania parametrów metabolicznych. Z artykułu dowiesz się, co daje wykonywanie podstawowych badań krwi, jakie testy warto wykonać każdego roku oraz jakie parametry sprawdzić.

Spis treści

1. Krew jako nośnik informacji nt. zdrowia
2. Podstawowe badania krwi - co obejmują?

• Morfologia krwi i jej parametry
• Profil lipidowy (lipidogram) - cholesterol i trójglicerydy
• Poziom glukozy we krwi (glikemia)
• Hormony tarczycy - badanie poziomu TSH i nie tylko
• Próby wątrobowe - ALT i AST
• Poziom CRP i odczyn OB (odczyn Biernackiego) - markery stanu zapalnego

3. Jakie badania powinni wykonywać raz w roku kobiety i mężczyźni?
4. Badania laboratoryjne - jak się do nich przygotować?

Krew jako nośnik informacji nt. zdrowia

Krew jest nośnikiem wielu kluczowych informacji o stanie zdrowia organizmu. Na jej podstawie wykonuje się tzw. badania krwi - jeden z najczęściej stosowanych testów diagnostycznych. To w niej zawarta jest odpowiedź nt. działania układu hormonalnego lub moczowego, wielu narządów, np. wątroby, a także kluczowe dla zdrowia gospodarka węglowodanowa czy lipidowa.

Krew jest badana ze względów profilaktycznych - pozwala diagnozować choroby, zanim pojawią się pierwsze objawy lub gdy są one niespecyficzne i niejednoznaczne.

W składzie krwi występują kilka bardzo istotnych frakcji / składników. Są to:

• krwinki czerwone (erytrocyty), które transportują tlen do tkanek i usuwają dwutlenek węgla,
• krwinki białe (leukocyty), które biorą udział w reakcjach obronnych organizmu,
• płytki krwi (trombocyty), odpowiedzialne za proces krzepnięcia,
• osocze, które jest bogate w składniki odżywcze (glukoza, witaminy, minerały), hormony (np. tarczycy jak TSH, a także kortyzol (zobacz co to jest brzuch kortyzolowy), hormony płciowe żeńskie i męskie), enzymy (np. wątrobowe jak ALAT / ASPAT), produkty przemiany materii (np. kwas moczowy, mocznik, kreatynina), przeciwciała (np. przeciwko wirusom i bakteriom, a także te związane z alergiami i chorobami autoimmunologicznymi jak anty-TPO i anty-TG w tarczycy).

Badania krwi dostarczają także informacji o wskaźnikach stanu zapalnego, co oznacza, jak wiele informacji można wyczytać z krwi przy pomocy odpowiednich testów laboratoryjnych. Dlatego analiza tej tkanki jest jedną z najważniejszych narzędzi diagnostycznych. Warto podkreślić, że we krwi można sprawdzić wiele parametrów i wartości, co pomaga monitorować dotychczasowe leczenie, np. z użyciem leków przeciwcukrzycowych lub statyn na cholesterol.

Podstawowe badania krwi - co obejmują?

Krew jest podstawowym materiałem do badań laboratoryjnych, dostarczającym cennych informacji o całym organizmie. Badania krwi są stosunkowo niedrogie, szybkie i łatwe do wykonania, a ich wynik stanowi jeden z najważniejszych testów przesiewowych, pozwalając wprowadzić diagnostykę chorób jeszcze na wczesnym etapie. 

Profilaktyka zdrowotna zakłada wykonywanie corocznych badań podstawowych parametrów krwi, nawet jeśli nie odczuwamy żadnych dolegliwości. Do najważniejszych badań, które warto wykonać raz w roku, należą:

• Morfologia krwi obwodowej – ocena liczby krwinek czerwonych, białych i płytek krwi.
• Lipidogram – badanie profilu lipidowego, obejmujące poziomy cholesterolu i trójglicerydów, istotne w kontekście chorób sercowo-naczyniowych.
• Poziom glukozy – pomiar stężenia cukru we krwi, ważny w profilaktyce i diagnostyce cukrzycy.
• Próby wątrobowe (ALT, AST) – ocena funkcji wątroby poprzez oznaczenie enzymów wątrobowych.
• OB i CRP – markery stanu zapalnego, pomocne w wykrywaniu stanów zapalnych i infekcji.

Dodatkowo zależnie od wieku i płci, badania krwi mogą obejmować specyficzne wskaźniki, takie jak hormony tarczycy (np. TSH) lub hormony płciowe. U mężczyzn po 50. roku życia wskazane może być badanie antygenu PSA w celu monitorowania stanu prostaty.

Regularne wykonywanie tych badań w laboratorium umożliwia szybkie wykrycie nieprawidłowości oraz wdrożenie odpowiednich działań profilaktycznych lub leczniczych. Na szczęście wiele z nich dostępnych jest jako pakiet podstawowych badań.

Morfologia krwi i jej parametry

Morfologia krwi to podstawowe badanie hematologiczne, które umożliwia ocenę składu krwi i jest jednym z najczęściej zlecanych testów diagnostycznych. Dzięki niemu można określić liczbę i jakość podstawowych komórek krwi: czerwonych krwinek (erytrocytów), białych krwinek (leukocytów) oraz płytek krwi (trombocytów). Każda z tych komórek pełni w organizmie istotną funkcję:

• erytrocyty odpowiadają za transport tlenu,
• leukocyty pełnią funkcję obronną, biorąc udział w reakcjach immunologicznych,
• płytki krwi odgrywają kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi.

Morfologia to profilaktyczne badanie krwi dostarcza szczegółowych informacji na temat:

• liczby erytrocytów, leukocytów i trombocytów,
• stężenia hemoglobiny w czerwonych krwinkach,
• parametrów czerwonokrwinkowych, takich jak objętość i masa erytrocytów.

Badanie jak morfologia krwi może wykryć zaburzenia, takie jak anemia, infekcje, a także poważniejsze problemy hematologiczne. Dostarcza również cennych informacji o funkcjonowaniu układu krwiotwórczego i krzepnięcia, a w niektórych przypadkach może wskazywać na istnienie zakażenia lub procesu nowotworowego.

W przypadku odchyleń w morfologii lekarz może zlecić następujące badania:

• rozmaz krwi obwodowej z analizą poszczególnych typów krwinek z uwzględnieniem ich proporcji, wyglądu;
• poziom żelaza, ferrytyny i transferyny o znaczeniu dla gospodarki żelaza;
• witaminy z grupy B (B12 i B9 - kwas foliowy) o istotnym znaczeniu dla krwi i niedokrwistości;
• markery stanu zapalnego (OB i CRP) mogące świadczyć o ostrym lub przewlekłym zapaleniu.

To tylko niektóre z wielu badań, jakie mogą uzupełnić obraz związany z nieprawidłową morfologią krwi. Ich dobór zależy od rodzaju i skali odchyleń, a także od objawów, historii choroby lub rodzinnej tendencji do niektórych chorób (istotne są czynniki genetyczne).

Profil lipidowy (lipidogram) - cholesterol i trójglicerydy

Lipidogram to badanie profilowe, które ocenia gospodarkę tłuszczową organizmu, analizując poziomy kilku kluczowych lipidów we krwi:

• Cholesterol całkowity – ogólna wartość wszystkich frakcji cholesterolu we krwi.
• Cholesterol LDL („zły cholesterol”) – jego wysoki poziom może zwiększać ryzyko miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar.
• Cholesterol HDL („dobry cholesterol”) – wyższe wartości tego cholesterolu działają ochronnie, zmniejszając ryzyko chorób układu krążenia.
• Trójglicerydy – ich nadmiar może prowadzić do odkładania się tłuszczów w naczyniach, zwiększając ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych.

Profil lipidowy dostarcza istotnych informacji o stanie zdrowia układu krążenia i może być podstawą do zmiany diety oraz stylu życia, co w konsekwencji może pomóc w zmniejszeniu ryzyka poważnych chorób jak miażdżyca.

W przypadku odchyleń w wynikach lipidogramu lekarz może zlecić dalsze badania, takie jak:

• Homocysteina – jej podwyższony poziom może wskazywać na zwiększone ryzyko miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych, a także sugerować niedobory witamin z grupy B.
• ApoB i ApoA1 – oznaczenie apolipoproteiny B (związanej z LDL) oraz apolipoproteiny A1 (związanej z HDL) dostarcza bardziej szczegółowych informacji o profilach lipidowych i może być pomocne w ocenie ryzyka miażdżycy.
• Lipoproteina(a) – jej podwyższony poziom może zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, nawet jeśli tradycyjne wskaźniki lipidowe są w normie.

Te dodatkowe badania pozwalają na pełniejszą ocenę stanu zdrowia i ewentualne ukierunkowanie dalszego leczenia lub modyfikacji stylu życia.

Poziom glukozy we krwi (glikemia)

Pomiar poziomu glukozy we krwi to kluczowe badanie przesiewowe, które pozwala na wczesne wykrycie hiperglikemii (podwyższonego poziomu glukozy) oraz ryzyka rozwoju stanu przedcukrzycowego i cukrzycy.

Wczesne wykrycie i leczenie hiperglikemii pozwala ograniczyć ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych związanych z cukrzycą, np. retinopatii, nefropatii, neuropatii czy stopy cukrzycowej. Badanie glukozy jest szczególnie ważne dla osób z cukrzycą, nadwagą lub otyłością, a także dla tych, którzy znajdują się w grupie ryzyka cukrzycy typu 2.

Badanie glikemii na czczo pozwala ocenić gospodarkę węglowodanową, zanim pojawią się objawy cukrzycy. Jeśli wynik glukozy na czczo jest nieprawidłowy, lekarze często zalecają dodatkowe badanie – doustny test tolerancji glukozy (OGTT) – który dostarcza pełniejszego obrazu i pomaga potwierdzić ewentualne zaburzenia gospodarki cukrowej. Równolegle może zlecić tzw. krzywą insulinową, która pozwala określić oporność tkanek na insulinę wraz ze stwierdzeniem hiperinsulinemii. Ostatecznie wartości z krzywej cukrowej i insulinowej zestawia się, co pomaga określić wskaźnik HOMA-IR.

W przypadku odchyleń poziomu glukozy lekarz może zlecić dodatkowe badania, poza krzywą cukrową i insulinową, aby dokładniej ocenić gospodarkę węglowodanową. Oprócz pomiaru glukozy na czczo i doustnego testu tolerancji glukozy (krzywej cukrowej), mogą to być:

• Hemoglobina glikowana (HbA1c) – jest wskaźnikiem średniego poziomu glukozy we krwi z ostatnich 2–3 miesięcy. Badanie to pozwala ocenić, czy poziom cukru jest utrzymywany w normie długoterminowo i jest pomocne w diagnostyce oraz monitorowaniu cukrzycy.

• Peptyd C – badanie stosowane do oceny wydzielania insuliny przez trzustkę, które może pomóc w różnicowaniu cukrzycy typu 1 i typu 2 oraz w ocenie funkcji trzustki u osób z zaburzeniami glikemii.

Te dodatkowe badania dostarczają pełniejszego obrazu funkcjonowania gospodarki węglowodanowej i mogą pomóc w określeniu optymalnego podejścia do leczenia i monitorowania stanu zdrowia.

Pamiętaj, że w ramach badania poziomu glukozy we krwi można stwierdzić również zbyt niski jego poziom, to tzw. hipoglikemia.

Hormony tarczycy - badanie poziomu TSH i nie tylko

Badanie hormonów tarczycy, w tym TSH (tyreotropiny), FT3 (trójjodotyroniny) oraz FT4 (tyroksyny), jest kluczowe dla oceny funkcjonowania tego narządu. Tarczyca odpowiada za regulację metabolizmu, gospodarki energetycznej i termoregulacji organizmu, a wszelkie nieprawidłowości w poziomach tych hormonów mogą prowadzić do objawów takich jak osłabienie, nadmierna senność, wahania wagi oraz problemy ze skórą i włosami.

Zmiany w poziomie TSH mogą wskazywać na niedoczynność lub nadczynność tarczycy, a w przypadku odchyleń od normy zaleca się rozszerzenie badań o oznaczenie FT3 i FT4, by uzyskać pełniejszy obraz gospodarki hormonalnej tarczycy. Monitorowanie poziomu hormonów tarczycy jest szczególnie istotne dla osób z objawami wskazującymi na zaburzenia pracy tarczycy lub wykryć np. subkliniczną niedoczynność.

W przypadku odchyleń w poziomie TSH lekarz może zalecić dalszą diagnostykę, obejmującą oznaczenie przeciwciał, takich jak anty-TPO (znaczenie w chorobie Hashimoto) i anty-TG (w chorobie Gravesa-Basedowa), które mogą wskazywać na autoimmunologiczne tło zaburzeń tarczycy.

Próby wątrobowe - ALT i AST

Próby wątrobowe pozwalają ocenić funkcjonowanie wątroby. Podwyższony poziom badanych enzymów wątrobowych może świadczyć o zaburzeniach pracy tego narządu, np. wirusowym zapaleniu wątroby typu B i C lub nadużywaniu alkoholu, wpływie niektórych leków.

W ramach prób wątrobowych oznacza się przede wszystkim dwa enzymy, są to:

• transaminaza alaninowa – ALAT (ALT),
• transaminaza asparaginowa – ASPAT (AST).

Podwyższony poziom ALAT i ASPAT może świadczyć m.in. o zaburzeniach wątroby, włącznie z uszkodzeniem jej miąższu przez czynniki infekcyjne oraz leki hepatotoksyczne (uszkadzające wątrobę).

Enzymy wątrobowe, takie jak ALT (aminotransferaza alaninowa) i AST (aminotransferaza asparaginianowa), są istotnym wskaźnikiem zdrowia wątroby. Wzrost poziomu ALT i AST może świadczyć o uszkodzeniu wątroby, które może wynikać z działania toksyn, np. alkoholu. Wysokie wartości prób wątrobowych mogą być również wynikiem przewlekłych chorób, takich jak stłuszczenie wątroby czy marskość.

>> To Cię może zainteresować: Alkoholowa choroba wątroby - czym jest, czynniki ryzyka, przebieg, objawy

W przypadku nieprawidłowości w poziomie ALT i AST zachodzi konieczność wykonania dalszych badań, które mogą objąć:

• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza) pomocna w diagnostyce chorób dróg żółciowych i wątroby związanych np. z toksynami, alkoholem, cholestazą,
• ALP (fosfataza alkaliczna) pomocna wraz z GGTP do oceny dróg żółciowych i zastoju żółci,
• bilirubina całkowita i bezpośrednia, gdzie ich podwyższony poziom może świadczyć o żółtaczce lub problemie z odpływem żółci (np. kamica przewodów żółciowych),
• albuminy i białko całkowite, co pozwala ocenić zdolność wątroby do syntezy białek,
• czas protrombinowy i wskaźnik INR, które oceniają krzepnięcie, ponieważ wątroba produkuje wiele czynników odpowiedzialnych za krzepnięcie.

W przypadku podejrzenia choroby wątroby wykonuje się USG jamy brzusznej, które może uwidocznić problemy związane ze stłuszczeniem trzustki, zmiany zapalne nerek. Inną opcją jest tzw. elastografia, która lepiej określi stopień stłuszczenia lub włóknienia wątroby, co ma miejsce w przypadku marskości.

Poziom CRP i odczyn OB (odczyn Biernackiego) - markery stanu zapalnego

Odczyn OB (odczyn Biernackiego) i stężenie CRP (białka C-reaktywnego) są dwoma podstawowymi markerami stanu zapalnego w organizmie. Wzrost wartości OB często świadczy o przewlekłym stanie zapalnym, natomiast podwyższone CRP zwykle wskazuje na ostry stan zapalny lub infekcję.

Oznaczenie tych wskaźników pozwala lekarzowi na różnicowanie między zakażeniem bakteryjnym a wirusowym, a także na monitorowanie przebiegu chorób autoimmunologicznych i zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów. Regularne badanie OB i CRP jest istotne, zwłaszcza u osób cierpiących na przewlekłe schorzenia zapalne oraz może pomóc w diagnozowaniu nowotworów.

Jakie badania powinni wykonywać raz w roku kobiety i mężczyźni?

Oprócz ogólnych badań profilaktycznych niektóre badania krwi warto wykonywać ze względu na płeć, aby lepiej monitorować specyficzne potrzeby zdrowotne i reagować na zmiany. Kobiety, szczególnie te zmagające się z intensywnymi miesiączkami, są narażone na niedokrwistość z niedoboru żelaza. Regularne oznaczenie poziomu żelaza i ferrytyny jest zalecane w celu kontrolowania gospodarki żelazem, najlepiej wraz z morfologią.

Dla kobiet w okresie rozrodczym oraz przedmenopauzalnym istotne są także badania hormonalne, które obejmują poziom:

• estrogenów,
• folikulotropiny (FSH),
• luteotropiny (LH).

Wynika to z faktu, że zmiany w ich stężeniu mogą sygnalizować zbliżającą się menopauzę lub inne zaburzenia hormonalne.

Panowie po 50. roku życia powinni dodatkowo wykonywać oznaczenie PSA (swoistego antygenu prostaty) – parametr ten pomaga ocenić stan prostaty. Podwyższony poziom PSA może świadczyć o zmianach zapalnych prostaty, przerostach gruczołu krokowego lub bezobjawowym początku raka prostaty.

Profilaktyczne badania dostosowane do płci wspierają długoterminowe monitorowanie zdrowia i umożliwiają wczesną diagnostykę potencjalnych problemów zdrowotnych.

Badania laboratoryjne - jak się do nich przygotować?

Aby wyniki badań krwi były jak najbardziej miarodajne, warto pamiętać o kilku zasadach dotyczących przygotowania:

• Większość badań krwi wymaga bycia na czczo, co oznacza, że ostatni posiłek należy spożyć najpóźniej na 10-12 godzin przed pobraniem krwi.

• Na dzień przed badaniem należy unikać alkoholu, który fałszuje wartości wielu parametrów.
• Ograniczyć wysiłek fizyczny na dzień przed badaniem, ponieważ może on zawyżać wartości niektórych parametrów, np. niektórych enzymów i kwasu moczowego.

• Odpowiednie nawodnienie – przed badaniem warto wypić szklankę wody, aby łatwiej było pobrać krew i aby jej skład był odpowiednio wyrównany. Należy jednak unikać kawy i herbaty, które mogą wpłynąć na wyniki.

• Unikanie leków – jeśli to możliwe, przed badaniem warto unikać przyjmowania leków, zwłaszcza tych, które mogą wpływać na wyniki (np. przeciwbólowych, przeciwzapalnych), ale tylko po konsultacji z lekarzem.

Pamiętaj, jak ważna jest wiarygodność wyników badań, która zależy od przygotowania się do nich.

Regularne wykonywanie rutynowych i podstawowych badań krwi jest istotne w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób. Pomagają one monitorować również proces leczenia, np. cukrzycy, a także chorób tarczycy. Istnieje wiele wspólnych testów laboratoryjnych z krwi, które wykonuje się, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Oprócz nich należy zwrócić uwagę również na badania ginekologiczne u kobiet lub urologiczne u mężczyzn, a także podstawowe badanie ogólne moczu.

Ostatnie wpisy

mgr farm. Kasia Deptuła

Medyczny Akapit we własnej osobie. Copywriterka, farmaceutka, psia mama, miłośniczka post-rocka. Uwielbiam kawę.

— 2025 —

medyczny akapit

zdrowa porcja contentu bez recepty!

email: info@medycznyakapit.com

tel. 792 746 165